Uyuşturucu pazar analizi ve değerlendirme ölçütleri
Bu yazımda kısaca uyuşturucu pazar analizi ve değerlendirme ölçütlerinden bahsedeceğim. Uyuşturucu ticareti gizli bir pazar olmasına rağmen farklı yöntemlerle takip edilir. Maddeler ve kaçakçılık yöntemleri, fiyatları, saflıkları, madde bağlantılı ölümler ve tedaviye başvuru oranları uyuşturucu pazarının (probleminin) en önemli göstergeleridir.
Fiyatlar ve saflık derecesi
Maddelere arz ve talep doğrudan onun fiyatı ve saflığıyla ilişkilidir. Mesela maddenin fiyatı artarken saflığı düşüyorsa talebin arttığı ancak yeterli mal tedarik edilemediği, bu nedenle sokak satıcılarının katkı maddeleri ile çoğalttığı bilinir. Benzer şekilde maddenin saflığı yüksekse ve fiyatta dalgalanma yoksa o madde piyasada yeterince vardır ve satıcılar en saf maddeyi satarak müşteri kazanmaktadırlar. Mesela ülkemizde sokaklardaki eroin saflığı Avrupa ülkelerinden hep yüksektir çünkü hem yüksek kalitede eroine erişim kolay hem de kullanıcısı Avrupa’ya göre azdır.
Bazı gelişmiş ülkelerde madde fiyatını ve saflığını raporlamak için kanunla düzenleme yapılmış ve kolluk belirli aralıklarla piyasadan müşteri kılığında madde satın alır ve analizlerini yaptırır. Böylece gizli bir pazar hakkında veri toplanır ve raporlanır. Ancak ülkemizde sadece kolluk kendi sokak bilgisi ile her 3-4 ayda bir maddelerin fiyatlarıyla ilgili raporlama yapar. Saflığı ile ilgili analiz sadece yakalamalarda yapılır ve adli işlemin bir parçası olarak kullanılır. Bu birimlerden de veri istenir ancak halen sağlıklı veri sağlandığını söylemek güçtür.
Üretim merkezlerindeki değişim
Her maddenin pazarı farklıdır. Mesela kokain en yaygın olarak Amerika’da, metamfetamin ise Uzak Doğu ülkelerinde tüketilir. Bu maddeler ise farklı bölgelerde üretilir. Bu maddelerin üretim yerlerindeki verimden veya mücadele yönteminden kaynaklı bir değişim, tüketildiği yerlerdeki pazarı da etkiler. Başka bir deyişle, arzdaki bu değişim belirgin olarak fiyatı ve saflığı da etkilemektedir. Mesela ülkemizde yakalanan eroin maddesi ile Afganistan’daki afyon üretimi arasında %90 üzerinde bir ilişki vardır. Eğer bir sene afyon üretimi çok yükselmişse, o yılı takip eden senede ülkemizdeki yakalama oranları da yükselmektedir. Eğer Afganistan’da bir önceki yıl üretim armışsa ancak takip eden yılda Türkiye’de yakalama miktarı artmamışsa bir zafiyet olduğu söylenebilir.
Kullananların tespiti
Öte yandan piyasadaki madde miktarını tespit etmek de önemlidir ama bu diğerlerinden daha zordur. Çünkü sınırlardan geçerken veya sokaklarda dağıtılırken kaydı tutulmayan bir maddenin ne kadar kaçırıldığı, ne kadarının kullanıldığı veya yakalandığını aydınlatmak kolay değildir. Ancak yine de başka göstergelerle tahminlerde bulunulur.
Bu amaçla kullanılan en yaygın yöntem ise kullanıcılar üzerinden tüketilen maddeleri ve miktarını tespit etmektir. Mesela gelişmiş ülkelerde ne kadar madde bağımlısı olduğu üç aşağı beş yukarı bellidir. Bu kişilerin sayısı tedavi başvurularından ve suç istatistiklerinden tespit edilir. Hangi maddelerin yaygın olarak kullanıldığı, yıllara göre değişimi, yeni maddelerin tespiti böylece yapılır. Ayrıca her bir bağımlının tükettiği miktar hesaplanarak toplam ihtiyaç olan miktar belirlenir. Mesela İngiltere kendi eroin bağımlılarının ihtiyacının yıllık 30 ton civarında olduğunu belirlemiş ancak güvenlik güçlerinin yıllık yakalaması 3 ton civarındadır. Genel kanaat de kolluğun bulunduğu bölgede kaçakçılığı yapılan maddenin %10’nu ancak yakaladığıdır.
Madde bağlantılı ölümler
En kritik bilgilerden biri ise madde bağlantılı ölüm oranlarıdır. Devletin müdahale etmesi gereken kitlenin ve maddenin tespitinde ölümler çok yol göstericidir. Her ülkede ölüme neden olan madde farklı olabilir. Mesela ülkemizde son yıllarda madde bağlantılı ölüm oranları hızla arttı, hatta Avrupa ortalamasını bile geçti. Yıllardır eroin ve esrar bağımlılarımız vardı ancak onlar arasındaki ölümler korkutucu boyutlarda değildir. Son yıllarda sentetik kannabinoid (diğer adıyla bonzai) kullanımı hızla arttı ve ona bağlı ölümlerde arttı. Gençler arasında hızla yaygınlaşan bu trend hakkında devletin daha etkin tedbirler alması gerektiği ölüm oranlarında açıkça görülmektedir.
Başka bir örnek de bazı Avrupa ülkelerindeki eroin enjekte merkezlerinin kurulması verilebilir. Eroinden kaynaklı ölüm oranının yüksek olduğu ülkelerde devlet bazı kliniklerde ücretsiz eroin kullanımına olanak tanımakta ve ölümleri bu yöntemle azaltmaktadır.
Kaçakçılık trendleri
Son olarak kaçakçılık trendleri de kaçakçılıkla mücadele politikası oluştururken belirleyici bir göstergedir. Mesela kokain ülkemize yaygın olarak havalimanlarından getirilir. Havalimanlarında gerek transit gerekse giriş yapan yolcuların, eşyalarının ve kargonun takip edilmesi için bazen mevzuat bazense teknik alt yapı desteği gerekmektedir. Sadece kolluğun bireysel çabası ile etkin bir mücadele sergilemek mümkün değildir.
Bu konudaki ihtiyaçlara ise tespit edilen kaçakçılık yöntemleri yol gösterir. Bu konuda bir diğer örnek vermek gerekirse Avrupa’ya çıkan kara sınır kapılarında büyük X-Ray cihazlarının kurulmasıdır. Kara taşımacılığıyla artan eroin sevkiyatını engellemek için ülkemizden çıkış yapan tırlar rutin olarak bu cihazlar tarafından taranmaktadır.
Sonuç
Sonuç olarak her bir başlıkla ilgili çok şey yazılabilir ancak benim burada dikkat çekmek istediğim konu uyuşturucu pazarının göstergeleridir. Her göstergenin verileri farklı yöntemlerle toplanır ve analiz edilir. Ulusal ve uluslararası raporların temelini oluşturan bu göstergeler illegal pazarın ABC’sidir. Bu veriler sağlıklı toplanmazsa, iyi mücadele politikaları da oluşturulamaz.
